گفتگوی مهر با مدیر آسیا و اقیانوسیه فائو
جزئیات طرح نشانه جغرافیایی محصولات كشاورزی ایران
المور: اجرای طرح نشانه جغرافیایی كه اخیراً با همكاری فائو در ایران شروع شده، سبب توسعه بوم گردی و گردشگری كشاورزی در رابطه با نشانه های جغرافیایی می شود.
به گزارش المور به نقل از مهر، نشان یا نشانه جغرافیایی با اشاره به مبدأ جغرافیایی تولید یك محصول یا خدمت، نوعی اطلاع رسانی به مشتری است و اغلب بیان كننده خاصیت های كیفی خاصی است كه مشتریان به دنبال آن هستند. استفاده از این نشان، می تواند رشد فروش آن محصول و خدمت را به همراه داشته باشد.
اگرچه خیلی از مثال ها پیرامون نشانه های جغرافیایی مربوط به محصولات كشاورزی است (مانند «زعفران قائنات»، «خرمای پیارم حاجی آباد ایران» و «انجیر استهبان ایران»)، اما نشانه جغرافیایی تنها برای این منظور استفاده نشده و طیف وسیعی از محصولات صنعتی هم، قابلیت حفاظت بوسیله نشانه های جغرافیایی را دارا هستند.
طرح نشانه های جغرافیایی یكی از طرح هایی است كه اخیراً جهت اجرایی كردن آن در كشور با همكاری سازمان خواربار و كشاورزی ملل متحد (فائو) كارهایی شروع شده است. در اجرای این طرح دو كاندید اصلی شامل كشمش ملایر و گردوی تویسركان انتخاب شده كه عملیات اجرایی آن نیز تا حدود زیادی پیش رفته است؛ ضمن اینكه یك كاندید بالقوه دیگر یعنی زعفران قائنات دراین زمینه وجود دارد. در واقع این طرح برای كمك به تعیین و شناسایی این محصولات و كمك به ثبت آنها بوسیله یك ساز و كار ملی انجام می گیرد كه در تمامی مراحل، لازمه آن مشاركت تمامی ذی نفعان محلی است. این طرح در مرحله تدوین است و بخش زیادی از بررسی های میدانی آن انجام شده است.
در همین زمینه خبرنگار مهربا «استفان پَسِری» (Stephane Passeri)، مدیر گروه تخصصی دفتر آسیا و اقیانوسیه فائو در زمینه نشانه های جغرافیایی گفتگویی را انجام داده كه مشروح آن از نظرتان می گذرد.
عناصر و مؤلفه های اصلی در نشانه های جغرافیایی (Geographical Indications) چیست؟
در خصوص تعریف بین المللی نشانه های جغرافیایی می توان به پیمان حقوق مالكیت فكری سازمان جهانی تجارت رجوع كرد كه در آنجا به صورت موجز تعریفی از این مفهوم ارائه شده است: «نشانه های جغرافیایی، نشانه هایی هستند كه تعیین می كنند یك كالا از سرزمین یك كشور عضو، منطقه یا ناحیه ای در آن سرزمین نشأت گرفته است، جایی كه یك كیفیت، شهرت یا دیگر خاصیت های مشخص كالا اساساً منتسب به منشأ جغرافیایی آن است.»
نشانه های جغرافیایی مربوط به محصولات كشاورزی است (مانند «زعفران قائنات»، «خرمای پیارم حاجی آباد ایران» و «انجیر استهبان ایران»)، اما نشانه جغرافیایی تنها برای این منظور استفاده نشده و طیف وسیعی از محصولات صنعتی هم، قابلیت حفاظت بوسیله نشانه های جغرافیایی را دارا هستند عنوان و برچسب نشانه های جغرافیایی به محصولاتی با یك منشأ خاص جغرافیایی مرتبط می باشد، محصولی كه نتیجه برهم كنش و تأثیرات محیط محلی همین طور دانش بومی تولیدكنندگان محلی است كه اغلب در ضمن زمان و نسل به نسل منتقل شده و موجب می شود آن محصول و نام سرمنشأ (جغرافیایی) آن از شهرت خاصی برخوردار شود.
بر این اساس این محصول با آن نام خاص جغرافیایی خوانده می شود. (ثبت) نشانه های جغرافیایی موجب حفظ نام آن محصول و خاصیت های خاص منتسب به آن می شود.
ثبت نشان های جغرافیایی و حمایت حقوقی به دست آمده از این طریق چه كاركرد و فایده ای دارد؟
نشانه های جغرافیایی همانند علامت های تجاری یا گواهی ثبت اختراعات، به مثابه یك حق مالكیت معنوی است. این به معنای آن است كه نشانه های جغرافیایی در كشورهایی كه در آنها به ثبت رسیده اند، از نظر قانونی محافظت می شوند. در این شرایط، افرادی كه بدون پایبندی به خاصیت ها و قواعد نشانه های جغرافیایی از چنین عنوانی استفاده كنند، قانون را نقض كرده و در نتیجه قابل پیگرد قضائی هستند.
حمایت حقوقی ناشی از ثبت نشانه های جغرافیایی از تولیدكنندگان این محصولات در مقابل سوءاستفاده از عنوان نشانه های جغرافیایی حمایت می كند، علاوه بر آن مصرف كنندگانی كه ممكنست بر اثر كاربرد نادرست عناوین نشانه های جغرافیایی – برای دیگر محصولات دارای منشأ و خاصیت های متفاوت – گمراه شوند نیز مورد حمایت قرار می گیرند.
با این توصیف، منفعت بالایی برای كشاورزان و كارآفرینان بومی و محلی دارد. اما آیا می تواند در انحصار یك شركت یا شخص قرار بگیرد؟
یك نشانه جغرافیایی به جهت اینكه ثبت گردد و مورد حمایت حقوقی قرار بگیرد، لازم است كه «یكتا بودن» آن با ارائه مستنداتی متقن و مستحكم درباب ارتباط واقعی محصول و منشأ آن توجیه گردد. این ارتباط یا حلقه وصل معمولاً بر سنت و دانش بومی ومحلی همین طور اكوسیستم خاص یك ناحیه جغرافیایی تاكید دارد. بدین سبب به صورت گروهی تحت مالكیت تمامی تولیدكنندگان آن محصول خاص واجد عنوان نشانه های جغرافیایی قرار دارد.
براین اساس، نشانه های جغرافیایی نمی توانند در مالكیت یك شركت یا شخص منفرد باشند، همین طور نمی توانند از محل جغرافیایی خود منفك شده و به دیگر مناطق منتقل شوند. زمانی كه نشانه های جغرافیایی تحت حمایت حقوقی قرار بگیرند، جوامع بومی و تولیدكنندگان محلی كنترل آنرا در اختیار خواهند داشت و به دنبال آن می توانند بوسیله تجاری سازی محصولات واجد نشانه های جغرافیایی در سطوح محلی و بین المللی سبب اعتباربخشی به این نشانه های جغرافیایی شوند.
همچنین جوامع بومی و تولیدكنندگان محلی از این طریق می توانند سبب توسعه بوم گردی و گردشگری كشاورزی در رابطه با نشانه های جغرافیایی شده و از این طریق سبب شناساندن آن ناحیه جغرافیایی، سنت ها و محیط زیست محلی به مشتریان و گردشگران شوند.
نشانه های جغرافیایی ایرانی اگر در وهله اولی در سطح ملی مورد حمایت قرار نگیرند، نمی توانند در خارج نیز مورد حمایت قرار بگیرند
ممكن است مزیت های نشان جغرافیایی از طرف دیگر طرف های داخلی یا خارجی مورد سوءاستفاده قرار بگیرد؟
اول از همه باید به این نكته توجه گردد كه تنها تولیدكنندگان محلی محصولات واجد عنوان نشانه های جغرافیایی می توانند به صورت جمعی درخواست حمایت حقوقی از چنین نشانه های جغرافیایی را تهیه و ارائه نمایند. در این شرایط، اغلب اوقات یك انجمن غیرانتفاعی از دست اندركاران هر یك از نشانه های جغرافیایی برای تضمین فراگیر بودن چنین فرآیندی شكل می گیرد. تمامی تولیدكنندگان و طرف های دخیل در تعیین و تدوین نشانه های جغرافیایی، باید بتوانند از عنوان نشانه های جغرافیایی استفاده كنند.
قوانین ملی به همراه قوانین كشورهای خارجی نیز كه از ثبت و كنترل نشانه های جغرافیایی حمایت می كنند نیز بر مالكیت جمعی نشانه های جغرافیایی و حمایت حقوقی از آنها صحه می گذارند.
محصولات صاحب نشان جغرافیایی معمولاً از قیمت شان نسبت به سایر محصولات بالاتر است. این در حالیست كه قیمت، عامل تعیین كننده ای در قدرت رقابت است. این تعارض را چگونه می توان توضیح داد؟
نشانه های جغرافیایی تضمین كننده حفظ خاصیت های خاص یك محصول هستند و سبب ایجاد ارزش افزوده برای محصولات سنتی می شود؛ به این صورت كه بوسیله فرآیندهای كنترل داخلی (انجمن ها یا گروه هایی متشكل از تولیدكنندگان) همین طور فرآیندهای كنترل و احراز صلاحیت بیرونی، بر محصولات نظارت اعمال می كند و سبب شكل گیری اعتماد و شفافیت برای تولیدكنندگان و از آن مهمتر مصرف كنندگان می شود.
این مسئله توجیه كننده این مسئله است كه چرا محصولات واجد نشانه های جغرافیایی با قیمت های بالاتری در بازار عرضه می شوند.
گستره بازار تقاضای كنونی و آتی برای محصولات دارای برچسب نشانه های جغرافیایی را چگونه ارزیابی می كنید؟
بازار محصولات نشانه های جغرافیایی طی یك پروسه طبیعی در حال گسترش است، برای اینكه كه تامین كننده تقاضای گروه هایی از مصرف كنندگان است كه دارای سطح تحصیلات بالاتر بوده و یا نسبت به كیفیت محصولات دغدغه مند هستند.
بازار محصولات نشانه های جغرافیایی طی یك پروسه طبیعی در حال گسترش است، برای اینكه كه تامین كننده تقاضای گروه هایی از مصرف كنندگان است كه دارای سطح تحصیلات بالاتر بوده و یا نسبت به كیفیت محصولات دغدغه مند هستند
این نوع بازار اغلب در مناطقی كه شاهد رشد طبقه متوسط و بالا هستند پیدا می شود. در این گونه از بازارها، مصرف كنندگان خواستار این هستند كه درباره كالاهایی كه به دنبال خرید و مصرف شان هستند، اطلاعات بیشتری كسب كنند و در این راه حاضر به پرداخت مبالغ بالاتری نیز هستند. همین طور نشانه های جغرافیایی سبب افزایش جذابیت و رونق بوم گردی و گردشگری كشاورزی در ابعاد داخلی و بین المللی می شود برای اینكه این نشانه های به خاصیت های خاص و یكتای محیطی همین طور فرهنگ و خِرّد محلی ارتباط دارند، مسائلی كه به نوبه خود جذابیت روزافزونی دارند.
نشانه های جغرافیایی چه تأثیراتی بر محیط طبیعی و تنوع زیستی دارند؟
نشانه های جغرافیایی به همراه قیمت های بالاتر محصولات مرتبط به آنها و یكتایی این محصولات، سبب ایجاد انگیزه در تولیدكنندگان برای حفظ و نگهداشت ارقام و گونه های خاص و بومی، و شیوه های تولید سنتی و بومی تطبیق یافته با محیط زیست می شود.
این شیوه های تولید سنتی و بومی و محصولات منتج از آنها هرچند كه ممكنست بهره وری كمتری داشته باشند اما واجد كیفیت های دیگری هستند كه دارا بودن عنوان نشانه های جغرافیایی سبب تبلیغ و ترویج آنها در میان شمار فزاینده ای از مصرف كنندگان دغدغه مند نسبت به تنوع زیستی می شود.
محصولات واجد عنوان نشانه های جغرافیایی اغلب اوقات نقشی محوری در (زندگی و معیشت) جمعیت های محلی دارند. این محصولات قسمتی از فرهنگ و تاریخ محلی هستند و در اقتصاد و اشتغال محلی نقش آفرین هستند. بر این اساس می توان اظهار داشت كه این محصولات در حفظ فرهنگ و میراث بومی و مادی مشاركت مؤثری دارند.
مهمترین معیارها برای ثبت یك نشانه جغرافیایی چیست؟
یك نشانه جغرافیایی را در صورتی می توان ثبت نمود كه نشان دهنده این باشد كه محصولی دارای یك خاصیت خاص در رابطه با منشأ جغرافیایی آن است. این كار می تواند بوسیله برهم كنش عناصر طبیعی محلی (زیست بوم محلی دارای تنوع زیستی خاص، اقلیم و…)، عنصر انسانی (دانش فنی و سنت های بومی) و بوسیله نشان دادن تاریخ و شهرتی كه الان با آن نام مدنظر برای نشانه جغرافیایی مرتبط می باشد، به دست آید.
فرآیند ثبت نشانه های جغرافیایی برای یك محصول خاص آن هم در سطح ملی چه مقدار زمان بر است؟
این مسئله عمدتاً به نظام ثبت و تجارب هر كشور بستگی دارد، اما بطور میانگین، ۲ سال به طول می انجامد. در واقع این مسئله به تجارب هر كشور در بررسی درخواست های ارائه شده برای ثبت نشانه های جغرافیایی همین طور منابع تخصیص یافته به نهادهای دولتی صلاحیت دار برای پیگیری چنین مسئله ای، خصوصاً از نظر منابع انسانی، بستگی دارد.
در حالت كلی، تكمیل پروسه ثبت نشانه های جغرافیایی از صفر تا صد (شامل سازماندهی گروه های ذی نفع نشانه های جغرافیایی، جمع آوری اطلاعات لازم برای تدوین پیش نویس سند خاصیت های مدنظر برای آن محصول و آماده سازی پروسه و سازوكار كنترل برای تضمین تجاری سازی مناسب محصولات در رابطه با نشانه های جغرافیایی) حدود ۲ سال به درازا می كشد.
آیا برای آغاز پروسه ثبت نشانه های جغرافیایی الزامات و مقدمات خاصی وجود دارد؟
لازمه آن وجود یك پروسه قانون گذاری مناسب می باشد. این پروسه قانون گذاری باید تعیین كننده موارد زیر باشد: اینكه چه كسی می تواند برای ثبت نشانه های جغرافیایی درخواست ارائه كند: كه باید شامل گروهی باشد كه به شكل فراگیری نماینده تولیدكنندگان یك محصول واجد شرایط نشانه های جغرافیایی و شبكه ارزش در رابطه با آن باشد (منظور تمامی تولیدكنندگانی هستند كه بتوانند به خاصیت های مدنظر آن نشانه جغرافیایی پایبند باشد و با این مسئله كه برای عضویت در این گروه و استفاده از عنوان و برچسب نشانه های جغرافیایی در معرض رویه كنترل قرار بگیرند موافقت كنند.)
مرجع صلاحیت دار ملی كه نهاد رسمی متولی مدیریت نظام نشانه های جغرافیایی ملی (شامل سنجش و ارزیابی درخواست ها برای ثبت نشانه های جغرافیایی ملی و خارجی، ثبت سوابق نشانه های جغرافیایی، كنترل نشانه های جغرافیایی و …)
كامبوج كمتر از ۱۰ سال پیش «فلفل كامپوت» را بعنوان یك نشانه جغرافیایی ثبت نمود و الان به یكی از مشهورترین فلفل های جهان تبدیل گشته است. طی این مدت قیمت عرضه این محصول در پای مزرعه از ۴ یورو در هر كیلوگرم به ۱۵ یورو و قیمت خرده فروشی آن در فروشگاه ها به بیشتر از ۱۰۰ دلار در هر كیلوگرم رسیده است. شهر كامپوت هم از این بابت مشهور شده و جذابیت زیادی را در زمینه بومگردی و گردشگری كشاورزی به دست آورده است
چه سفارش هایی برای مقامات و ذی نفعان ایرانی دراین زمینه دارید؟
اینكه لازم است به شكل واقع بینانه ای زمان كافی برای مشورت با تولیدكنندگان، فعالان و تجار نقش آفرین در تمامی زنجیره ارزش را در نظر گرفت تا بتوان با تهیه پیش نویسِ خاصیت های مدنظر برای ثبت نشانه های جغرافیایی، زمینه شكل گیری یك فهم و مالكیت مشترك بر سر مفهوم نشانه های جغرافیایی همین طور تهیه نقشه راه مناسب جهت توسعه پایدار هر یك از نشانه های جغرافیایی حاصل شود. در این خصوص لازم است كه مقامات مسئول به دنبال تسهیل این پروسه باشند، هرچند لازم نیست كه رأسا دست به ثبت نشانه های جغرافیایی بزنند برای اینكه این كار رویه های خاص خودرا دارد.
نشانه های جغرافیایی در سطح جهانی تا چه میزان رسمیت یافته و پذیرفته شده اند؟
نشانه های جغرافیایی یك حق مالكیت معنوی به رسمیت شناخته شده در سطح جهان است؛ هرچند كه نشانه های جغرافیایی (تاكنون) بیشتر از هر جای دیگری با محل ظهور این ابزار یعنی اروپا مرتبط بوده است، اما آسیا به زودی به منطقه ای تبدیل می شود كه دارای بیشترین شمار نشانه های جغرافیایی (تحت حمایت حقوقی) خواهد بود.
آیا نهادها یا چارچوب هایی جهت تضمین و پشتیبانی از نشانه های جغرافیایی ثبت شده (در سطح ملی و بین المللی) وجود دارد؟
قوانین ملی نخستین پیش نیاز این مسئله است. برای مثال، نشانه های جغرافیایی ایرانی اگر در وهله اولی در سطح ملی مورد حمایت قرار نگیرند، نمی توانند در خارج نیز مورد حمایت قرار بگیرند. بعد از آن است كه امكان ثبت و پشتیبانی از نشانه های جغرافیایی در كشورهای خارجی آن هم بوسیله ثبت درخواست مستقیم، توافق متقابل كشورها برای تبادل لیست نشان های جغرافیایی یا استفاده از نظام های ثبت بین المللی همچون توافقنامه لیسبون سازمان جهانی مالكیت فكری - كه ایران عضو آن است – وجود دارد.
می توانید نمونه هایی ملموس از ثبت موفق نشانه های جغرافیایی در منطقه آسیا را برشمارید؟ چه مزایایی از بابت این نشانه های جغرافیایی به دست آمده است؟
باید به این نكته اشاره شود كه ثبت نشانه های جغرافیایی امری داوطلبانه است. به این معنا است كه هیچكس مجبور نیست برای ثبت نشانه های جغرافیایی درخواستی ارائه كند، یا زمانی كه ثبت گردید كسی نتواند این ثبت را در صورتیكه نامربوط تشخیص دهد، لغو كند. تعداد نشانه های جغرافیایی ثبت شده در سراسر جهان طی دهه اخیر رشد زیادی داشته است و جالب است كه به این نكته اشاره شود كه تقریباً هیچكدام از آنها تابحال ملغی نشده اند. این نكته به خودی خود نشان دهنده اهمیت فزاینده این مسئله است.
حتی در كشورهای فقیر شاهد موفقیت نشانه های جغرافیایی بوده ایم. كامبوج بعنوان مثال كمتر از ۱۰ سال پیش «فلفل كامپوت» را بعنوان یك نشانه جغرافیایی ثبت كرد، محصول ی كه الان به یكی از مشهورترین فلفل های جهان تبدیل گشته است. طی این مدت قیمت عرضه این محصول در پای مزرعه از ۴ یورو در هر كیلوگرم به ۱۵ یورو رسیده است و قیمت خرده فروشی آن در فروشگاه ها به بیشتر از ۱۰۰ دلار در هر كیلوگرم رسیده است. شهر كامپوت در این كشور هم از این بابت مشهور شده و جذابیت زیادی را در زمینه بومگردی و گردشگری كشاورزی به دست آورده است.
طی بازدید و نشست های مشتركی كه با طرف های ایرانی داشته اید، دست اندركاران ایرانی را تا چه میزان مشتاق اجرای نظام نشانه های جغرافیایی در كشور یافتید؟
دست اندركاران ایرانی بطور حقیقی به این مسئله علاقمند هستند، اما برای تمركز تلاش ها و تقویت نشانه های جغرافیایی ایران (شامل تقویت هر یك از زنجیره های ارزش نشانه های جغرافیایی، سازوكار كنترل درونی و بیرونی، ایجاد لوگو و نشان ملی برای نشانه های جغرافیایی ایرانی و كارزارهای تبلیغاتی مرتبط) به تدوین یك راهبرد ملی در زمینه نشانه های جغرافیایی نیاز است. این امر به نوبه خود تسهیل گر حمایت پایدار و اعتباربخشی به نشانه های جغرافیایی ایرانی در تمامی بازارهای مرتبط داخلی و خارجی است.
ایران دراین زمینه پتانسیل زیادی دارد. باتوجه به تنوع زیستی، سنت ها، دانش بومی و میراث موجود در كشور، خیلی از كالاها می توانند به راحتی از حمایت های حقوقی و اعتباربخشی ناشی از نشانه های جغرافیایی بهره مند شوند بر این اساس می توان اظهار داشت كه دست اندركاران باید بر بهبود همكاری بین بخشی و افزایش هماهنگی بخش های دولتی و خصوصی تمركز كنند؛ این مسئله به نوبه خود بوسیله برگزاری نشست های مشورتی با نمایندگان زنجیره های ارزش مرتبط (كه خود نتیجه توسعه انجمن های نشانه های جغرافیایی است) برای بهبود درك مشترك نسبت به مفهوم نشانه های جغرافیایی و بهبود مالكیت منافع حاصل از این نشانه های جغرافیایی، همین طور قواعد، رویه ها، عاملان و تجار به دست می آید.
ارزیابی شما از پتانسیل ایران در زمینه نشانه های جغرافیایی چیست؟
ایران دراین زمینه پتانسیل زیادی دارد. باتوجه به تنوع زیستی، سنت ها، دانش بومی و میراث موجود در كشور، خیلی از كالاها می توانند به راحتی از حمایت های حقوقی و اعتباربخشی ناشی از نشانه های جغرافیایی بهره مند شوند.
اما لازم است بجای تمركز بر ثبت بیشترین تعداد نشان های جغرافیایی در سطوح ملی یا بین الملی، باید بر محصولات واجد شرایط و زنجیره ارزش آنها تمركز شود تا نهایتاً بتوان به شكلی واقعی از ثبت نشانه های جغرافیایی بهره مند شد. این مساله بوسیله ایفای نقشی فعال تر در تامین الزامات و پیش نیازهای نشانه های جغرافیایی همین طور تطابق بهتر با نیاز مشتری به واسطه اعمال نظام های احراز صلاحیت و كنترلی قوی تر به دست می آید.
رعایت این الزامات موجب می شود كه نشانه های جغرافیایی ایرانی هم برای تولیدكنندگان و هم مصرف كنندگان بهتر شناخته شده به دنبال آن به محصولات ایرانی این امكان را می دهد تا ضمن كسب وجهه، از حمایت حقوقی و اعتباربخشی شایسته ای بهره مند شوند.
فائو دراین زمینه چه كمكی می كند؟
فائو بر طبق تجارب خود در ارائه كمك ها و مشورت های فنی به كشورهای گوناگون منطقه، آماده همكاری بر سر مسائل فوق الذكر با دست اندركاران ایرانی بمنظور تقویت نظام نشانه های جغرافیایی در كشور جهت افزایش فرصت های معیشتی و درآمد كشاورزان و جوامع محلی، ارتقای توسعه و تنوع زیستی پایدار همین طور توسعه جوامع محلی بوسیله تقویت نظام نشانه های جغرافیایی و محصولات ملی است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب