تجربه نگاری رسانه در جنگ-۳؛
بازنمایی همزمان سوگ و حماسه رسانه نباید از جامعه عقب تر باشد!
المور: المور: حسن شمشادی مجری و مستندساز به ضرورت صدمه شناسی رسانه در جنگ پرداخت و بیان کرد که رسانه نباید از خبرهایی که در فضای مجازی در جامعه می گذرد، عقب تر باشد.
خبرگزاری مهر -گروه هنر-عطیه موذن؛
رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما پس از جنگ ۱۲ روزه در آماری اعلام نمود که شبکه خبر در صدر شبکه ها قرار گرفته و آمار مخاطب تلویزیون بالاتر رفته است. همین خبر در وهله اول نشان داده است که رسانه ها چه طور در بحران ها از حوادث طبیعی تا جنگ زیر ذره بین می روند و افراد مختلف حتی اگر مخاطب رسانه نبوده اند تشنه دیدن و شنیدن خبرهای تازه هستند. اما آیا رسانه ها توانسته اند به همان اندازه که مخاطب به آنها رجوع می کند انتظارات مخاطب را برآورده کنند؟ تجربه نشان داده است در خیلی از مواقع، پوشش جنگ یا بحران، بدون درنظر گرفتن تخصص های لازم بوده در حالیکه این کار نیازمند دانش امنیتی، شناخت قواعد حرفه ای و حتی مهارت های روانی برای مواجهه با فشار شدید می باشد که البته شاید در جنگ ۱۲ روزه اخیر این نگاه در مواردی رعایت نشد. خبرگزاری مهر در یک سلسله گفتگو با اهالی کاربلد و باسابقه حوزه رسانه از آنها درباره ی وضعیت رسانه ها در این ایام پرسیده است و هر یک از کارشناسان، متخصصان و صاحبان این حرفه از زاویه ای به مساله مورد بحث پرداخته اند. گفتگوی پیش رو با حسن شمشادی خبرنگار، گزارشگر، مستندساز و مجری است که به عنوان گزارشگر جنگی صداوسیما سال ها در عراق و سوریه حضور داشته است. وی در ۲ قسمت پیش به بخشی از رویکرد های خبری در جنگ ۱۲ روزه اشاره نمود. بخش پایانی این گفتگو را در ادامه می خوانید:
*یکی از چالش های کار خبری در جنگ ۱۲ روزه پرداختن به قربانیان، شهدا و خود حادثه بود بگونه ای که نه کلیشه و پس زننده شود و نه معمولی و روتین به اخبار پرداخته شود. خاطرم هست یکی از گزارشگران تلویزیون پرداخت درستی دراین خصوص داشت و پس از هدف قرار گرفتن شهرک چمران و زیر آوار رفتن شهروندان، نقاشی ها و عروسک های کودکان را به استودیو آورده بود و نمایش می داد بدون این که در گزارش لحن حسی اگزجره ای داشته باشد اما در بعضی شبکه ها اتفاقات هیجانی ضد و نقیضی وجود داشت. به نظر شما مرز میان بازنمایی حماسی و غم یک جنگ کجا باید باشد؟
بله من هم دیدم. آوردن این نقاشی ها و عروسک های بچه ها به استودیوی خبر برای تحریک احساسات عمومی کار خوبی بود؛ اتفاق درستی رقم زد. اما اگر از بامداد تا شب فقط همین را نشان بدهید، آیا باز هم درست است؟ مشخصاً درست نیست.
*مخاطب زده می شود...
معلوم است که پس می زند، این کار هم اندازه ای دارد چون مخاطب تاب آوری محدودی دارد. وقتی احساسات او بیش از اندازه درگیر شود، در نقطه ای خسته می شود و دیگر نمی تواند ببیند؛ حتی به تلویزیون ناسزا می گوید و آنرا خاموش می کند. در صفحات اینستاگرامی و فضای مجازی هم همین است؛ اگر من بامداد تا شب از غزه استوری بگذارم، باید بدانم که تاب آوری مخاطبم تا حدی است. او تا اندازه ای می تواند جسد ببیند، تا حدی می تواند کودکی گرسنه یا صحنه های موشک باران را ببیند. چه باسواد، چه بی سواد، چه حزب اللهی و چه غیر از آن، همه یک مرز تحمل دارند. چرا باید در گزارش زنده بگوییم «نقطه زن اینجا را زده؟» این همان حرفی است که نتانیاهو می زند و می گوید: «ما با مردم ایران کاری نداریم، نقطه زنی می کنیم». وقتی گزارشگر چنین عبارتی به کار می برد، در حقیقت حرف نتانیاهو را تأیید می کند. اینطور غیرعمد همان تفکر را پیاده می کند چون بلد نیست و آموزش ندیده! در رسانه، شما نمی توانید تمام مدت بر موج احساسات سوار باشید. پس عقلانیت کجاست؟ منطق کجاست؟ واقعیت های میدان کجاست؟ در کنار همه اینها باید نقاط قوتمان را بگوییم که می گوییم اما با این وجود نقاط ضعف مان و صدمه هایی که داشته ایم کجا هستند؟ باید هم اکنون رسانه هایمان را صدمه شناسی نماییم. چرا وقتی اولین تصاویر را در شبکه خبر، دو تا سه ساعت بعد نشان می دهیم، همان گزارشگر را در همان لوکیشن با همان ادبیات تا ساعت ها پخش می نماییم و تصویر و روایت جدیدی وجود ندارد؟ تا چه زمانی باید همان گزارش تکراری را دید که فقط می گوید «این ساختمان هدف قرار گرفته» و حرف جدیدی بیان نشود. اینها نکاتی است که باید آموزش داده شود. باید بدانیم که استفاده از کدام ادبیات رژیم صهیونیستی خطاست. چرا باید در گزارش زنده بگوییم «نقطه زن اینجا را زده؟» این همان حرفی است که نتانیاهو می زند و می گوید: «ما با مردم ایران کاری نداریم، نقطه زنی می کنیم». وقتی گزارشگر چنین عبارتی به کار می برد، در حقیقت حرف نتانیاهو را تأیید می کند. اینطور غیرعمد همان تفکر را پیاده می کند چون بلد نیست و آموزش ندیده، چون مدیر بالادستش هم بلد نیست و آموزش ندیده و به او نگفته است. این مسایل دیگر احتیاجی به ستاد کل نیروهای مسلح، وزارت اطلاعات، ارتش یا سپاه ندارد بلکه گزارشگر باید بداند ادبیات نتانیاهو و رژیم صهیونیستی کدام است. این پاسخ به پرسشی است که پیش از این عنوان شد که چرا نهادها و ارگان ها به رسانه ها اعتماد نمی کنند. یک نمونه همین است که بطور مثال گزارشگر یا گزارشگر بگوید «اسرائیل نقطه زنی کرده و فقط فلان طبقه ساختمان را زده» و پس از چند روز تازه یاد بگیریم که باید بگوییم «مردم عادی هم هدف قرار گرفته اند و شهید شده اند». «این ساختمان وقتی طبقه ای از آن تخریب می شود، کل بنا ناایمن شده است» و موارد دیگر. اینها نکاتی است که باید در لحظه تصمیم گیری در کار خبری به آنها توجه کنید.
همه افراد در لحظه نمی توانند واکنشی همچون سحر امامی داشته باشند که واکنشی خیلی خوب و حرفه ای بود. این سطح واکنش نیاز به آموزش دارد. هرچند آموزش وجود دارد و ساعتهای زیادی صرف می شود تا هزاران ساعت آموزش داده شود اما هنوز هم خیلی از خبرنگاران در ابتدایی ترین اصول واژگانی در گزارش های جنگی گرفتار ضعف هستند. هنوز هم نمی دانند که گزارش اول باید با گزارش دوم متفاوت باشد، باید اطلاعات تازه بدهد، زاویه دوربین را تغییر دهد، با افراد دیگری صحبت کند. اینها ساده ترین اصول هستند، اما رعایت نمی شوند.
*چگونه میتوان میان پوشش سریع و دقیق و حفظ امنیت روانی جامعه تناسب ایجاد کرد. آیا در جنگ گذشته دراین خصوص موفق بودیم؟
واقعیت اینست که در حالی که کشور درگیر جنگ می شود شما نمی توانید بطور کامل و صددرصد صدمه ها را همان لحظه نشان دهید. شما نباید احساس ضعف منتقل کنید. چه طور وقتی یک مقام مسئول در جایی صحبت می کند اگر برداشت مثبت نداشته باشند، می گویند این سخن از موضع ضعف بود. طبیعتاً رسانه نیز همین رسالت را دارد؛ نباید از موضع ضعف وارد شود. این جنگ، جنگ رسانه ای است و جنگ رسانه ای امروز با چهل یا پنجاه سال پیش متفاوت است. آن زمان هیچ کس دسترسی ای جز به یک رسانه، یکی دو شبکه و اخبارشان و چند روزنامه محدود نداشت. حال چنین نیست؛ امروز همه به همه چیز دسترسی دارند؛ به ماهواره، اینترنت و بسترها و سکوهای مختلف. حالا باید چه کار کنند که این مرز مخدوش نشود؟ این کار ظرافت خاصی دارد و بسیار دشوار است. خیلی دشوار است که شما باید هم قدرت خودرا نشان دهید و هم صدمه هایتان را. از طرفی، دشمن ما رژیم صهیونیستی است که سانسورهای بسیار عجیب و غریبی روی این مسایل دارد. این رژیم در قالب پروتکلهای خاص خود عمل می کند. من اعتقاد ندارم که شما باید صددرصد آن پروتکل ها را به عنوان سانسور در داخل اعمال کنید؛ چونکه مردم دسترسی هایی دارند، درست مانند ساکنان رژیم صهیونیستی که به منابع مختلف دسترسی دارند و می بینند. حتی اگر رسانه های رسمی خودشان چیزی نگویند و چند هفته یا چند ماه بعد، کم کم اخبار را منتشر کنند که فلان جا هدف قرار گرفته و مثلا ۵۰۰ میلیون دلار خسارت داده است. این خسارت ها را همان روز واقعه نگفتند بلکه یک ماه، ۴۰ روز یا مدتی بعد اعلام نمودند که این مؤسسه هدف قرار گرفته و ۵۰۰ میلیون دلار خسارت به آن وارد شده است. این نشان داده است که در همان شرایط اولیه خیلی چیزها را نباید گفت، با این وجود که نکاتی را هم باید اطلاع رسانی کرد. مثلا در همان شبکه خبر، در همان ساعتهای اول، من و شما اولین آماری که از شهدای شاخص یعنی فرماندهان نظامی، دانشمندان هسته ای و نخبگان جامعه داشتیم با اسم و مشخصات و عکس، از فضای مجازی بود. در حالیکه صداوسیما هنوز اطلاع رسانی نکرده بود و (احتمالاً) مشغول هماهنگی با بالادستی های خود بوده است، این همان مسئله مخاطب است.
پس از آن چقدر طول کشید تا به این نقطه رسیدیم که در کنار خبرهای تکرارشده، اطلاع رسانی نماییم که فرماندهان هدف قرار گرفتند و دانشمندان شهید شدند. چند ساعت طول کشید تا نورسیده این فاز شدیم که مردم هم هدف قرار گرفته اند. این موضوعی است که باید از همان اول به آن پرداخت. نمی توان با تأخیر چندساعته اطلاع داد بگونه ای که مخاطب اولین خبرها را در کانال های تلگرامی و صفحات شخصی می دید و سپس رسانه رسمی را جستجو می کرد و می دید هنوز تأیید نکرده است. اینجاست که دوگانگی به وجود می آید؛ پس از چند ساعت که تأیید شد و خبر رسمی انتشار یافت، مخاطب به این نتیجه می رسد که آن رسانه عقب افتاده است.
*تلویزیون در پوشش اتفاقات جنگ بهتر بود که چه نگاهی را حفظ می کرد؟ درحقیقت از روایت پیروزی تا مدل سوگواری چگونه باید در رسانه دیده شود؟
صدمه هایی که مردم دیدند در همان ایام جنگ نیازمند ظرافتی خاص در بازنمایی بود؛ باید احساسات مردمی که صدمه دیده اند، خودشان، خانواده شان، اطرافیانشان، همسایگانشان و همشهریانشان را نشان دهید و در کنار آن، قدرت، مقاومت و ایستادگی را نیز بازتاب دهید، اینها را میتوان با هم تلفیق کرد. مثلا شما به منطقه ای می روید که موشک خورده است؛ شهید داده اند، خانه ها خراب شده، کودکی شهید شده است. نقاشی کودک را نشان می دهید اما هم زمان دوربینتان به طرف کسانی می چرخد که امدادرسانی و کمک می کنند. مردم با دیدن این تصاویر دلگرم می شوند که اگر کسی زیر آوار است، کسانی هستند که نجاتش می دهند، اگر کسی تشنه است، کسانی هستند که آب به او می رسانند. اینها باید به تصویر کشیده شود. کنار اینها، باید مردمی را هم نشان داد که در همان حال اشک می ریزند و هم زمان شعار «مرگ بر اسرائیل» سر می دهند. یعنی هم احساساتشان نشان داده شود و هم ایستادگی شان. سپس این گزارش ها در پیوند با خبر حملات موشکی ما قرار گیرد. مردم بدین سان در رسانه واقعیت را می بینند، هم تخریب، هم شهادت مردم عادی، هم شهادت فرماندهان، هم خدمات و امدادرسانی و هم احساسات پاک و مقاومت مردم. یک مجری را سال ها مثلا ۱۵ یا ۲۰ سال، هر بامداد در برنامه «صبح بخیر ایران» دیده اید که فقط گفته است «صبح بخیر ایران» و فضای پرانرژی ابتدای روز را منتقل کرده است. حال اگر همین مجری، هم زمان با حملات، بیاید و درباره ی پدافند و آفند ما یا موشک ها و اقدامات دشمن سخن بگوید، طبیعی است که پذیرفته نمی شود اما در مقابل، مجری دیگری را دارید که در یک برنامه ساختارمحور و با فکر نشسته است. چنین مجری ای فقط وظیفه پرسش و پاسخ ندارد، بلکه «مجری-کارشناس» است این اتفاق بعضاً در رسانه ها، خصوصاً رسانه ملی رخداده است یعنی اینطور نیست که چنین رویکردهایی اصلاً نبوده ولی نقطه ای و جرقه ای بوده است؛ کار همان افرادی که گاه تصمیمی گرفته و اقدامی کرده اند. اما این باید یک روند کامل باشد و رسانه این ظرافت های خبری را بطور مداوم حفظ کند. نمی توان از رسانه ملی یا حتی رسانه های داخلی فقط توقع داشته باشید که وقتی طرف مقابل بر طبل شادانه می کوبد که جنگنده هایش روی آسمان ما رژه می روند ما از قدرت و اقتدار خود نگوییم. یا برعکس عین همان حرف او را صددرصد بازگو کنید! او به اندازه خودش با رسانه هایش این سخنان را می گوید. شما باید از این طرف، از قدرت خودتان بگویید، از بازدارندگی خود و استقامت مردم خودتان بگویید.
*گاهی مجریان و گوینده ها در بعضی برنامه های سیاسی موضع گیری هایی داشتند و تحلیل هایی ارائه دادند که بیشتر حسی و تهییجی بود. مرز اختیار یک مجری در تهییج مخاطب یا تحلیل وضعیت تا کجاست؟
این سوال هم باز به همان مبحث تکراری «پروتکل»، انتخاب افراد، جذب افراد و آموزش آنها بازمی گردد. در رسانه مدیرانی در سطوح بالادستی وجود دارند که مدیر شبکه، سردبیر و … هستند و وظیفه شان همین است. شما یک مجری را سال ها مثلا ۱۵ یا ۲۰ سال، هر بامداد در برنامه «صبح بخیر ایران» دیده اید که فقط گفته است «صبح بخیر ایران» و فضای پرانرژی ابتدای روز را منتقل کرده است. حال اگر همین مجری، هم زمان با حملات، بیاید و درباره ی پدافند و آفند ما یا موشک ها و اقدامات دشمن سخن بگوید، طبیعی است که پذیرفته نمی شود چون او فقط یک گزارشگر اجتماعی یا مجری صبحگاهی بوده است اما در مقابل، مجری دیگری را دارید که در یک برنامه ساختارمحور و با فکر نشسته است. چنین مجری ای فقط وظیفه پرسش و پاسخ ندارد، بلکه «مجری-کارشناس» است. مجری-کارشناس ۲ حالت دارد، یا تحصیلات دانشگاهی و مطالعات عمیقی دارد که سابقه اش برای مخاطب روشن است (در صفحه شخصی اش یا در مقالات و سخنرانی هایش مشخص است)، یا تجربه میدانی دارد. من به شخصه اگر تحصیلات دانشگاهی یا مقالات علمی نداشته باشم، خودرا کارشناس مسایل منطقه می دانم چون که در میدان حضور داشته ام. بعنوان مثال، گفتگویی داشتم که طرف مقابل گفت؛ اگر چنین نماییم یا چنان نکنیم، مثل سوریه می شویم. من نزدیک دو یا سه دقیقه درباره ی سوریه سخن گفتم چون کارشناس آن حوزه بودم و هستم. چهار یا پنج سال در آنجا زندگی کرده ام و ۱۵ سال آن منطقه را رصد و مطالعه کرده ام. بنابراین، در حوزه منطقه بطور مشخص عراق، سوریه، لبنان و یمن مجری کارشناس محسوب می شوم اما فرض کنید درباره ی آمریکای لاتین بحثی پیش بیاید. در اینجا من حق تحلیل ندارم و در چنین شرایطی، وظیفه من سکوت است.
*پروتکل را چه کسانی باید طراحی کنند؟
مدیران ارشد سازمان باید بنویسند؛ از رئیس سازمان گرفته تا معاونان و شورای معاونان و سپس برای همکاری فرابخشی، این پروتکل را به مجموعه های بالادستی عرضه کنند. پروتکل هایی هم در سطح بالادستی نوشته می شود که تعیین می کند رسانه ها در روزهای جنگ چه اقداماتی باید انجام دهند. امیدوارم که با این سخنان تغییری ایجاد شود؛ تغییری برای مخاطب، برای مردم، برای رسانه ها و برای رسانه ملی که عمرمان را در آن صرف کرده ایم. اما متاسفانه با این وجود چندان امیدوار هم نیستم، چون همان گونه که عرض کردم، ۱۵ سال است که این مسایل را مطرح می نماییم و هیچ تغییری ندیده ایم.
منبع: المور
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات کاربران المور در مورد این مطلب